Het gemeentehuis van Velsen
In 1965 werd het nieuwe gemeentehuis van Velsen geopend in het bijzijn van prinses Margriet. Dat is in 2015 dus vijftig jaar geleden.
Het gemeentehuis van Velsen staat in IJmuiden. Deze plaats was in de Tweede Wereldoorlog voor een groot deel verwoest. Dudok was verantwoordelijk voor het Wederopbouwplan van IJmuiden. Zijn gemeentehuis was daarvan het slotakkoord.
Zo geliefd als het raadhuis van Hilversum is dit gemeentehuid nooit geweest. Toch heeft het onmiskenbaar kwaliteiten. Kwaliteiten op de rekening van Dudok. Aan de andere kant zijn er ook verklaringen waarom die kwaliteiten niet voor iedereen even hoog staan aangeschreven. Na vijftig jaar is het weer tijd voor een evaluatie. Maar niet zonder de uitgangspunten van Dudok nog eens te nomen.
Het gemeentehuis van Velsen staat in IJmuiden. Deze plaats was in de Tweede Wereldoorlog voor een groot deel verwoest. Dudok was verantwoordelijk voor het Wederopbouwplan van IJmuiden. Zijn gemeentehuis was daarvan het slotakkoord.
Zo geliefd als het raadhuis van Hilversum is dit gemeentehuid nooit geweest. Toch heeft het onmiskenbaar kwaliteiten. Kwaliteiten op de rekening van Dudok. Aan de andere kant zijn er ook verklaringen waarom die kwaliteiten niet voor iedereen even hoog staan aangeschreven. Na vijftig jaar is het weer tijd voor een evaluatie. Maar niet zonder de uitgangspunten van Dudok nog eens te nomen.
Het ontwerpproces van het stadhuis van Velsen heeft bijna net zolang geduurd als dat van het raadhuis in Hilversum. Met dit raadhuis verwierf Dudok wereldfaam. Zijn naam van architect leek gebeiteld.
Het grote verschil met zijn stadhuis in Velsen is, dat Dudok onvermoeibaar talloze ontwerpen heeft gemaakt voor het raadhuis in Hilversum, ook omdat dit raadhuis een paar keer een andere locatie kreeg toebedacht. Hij begon in 1915 zijn ontwerpen in de geest van Berlage, flirtte met de Amsterdamse Schoolstijl, nam iets van de toenmalige stijl van Frank Lloyd Wright mee en keek naar voorbeelden als het raadhuis van Stockholm en de Noord-Italiaanse stadhuizen uit de Renaissance. Ook na het uiteindelijke, door de gemeenteraad in 1924 goedgekeurde ontwerp, bleef hij kleine veranderingen aanbrengen.
Het uiteindelijke ontwerp voor Velsen stond al min of meer meteen vast en ook de plek waar het moest staan. Het is gebaseerd op een ontwerp uit 1933 voor een stadhuis van Den Haag dat Dudok maakte in het kader van een prijsvraag. Dit ontwerp had lang, recht volume met de kantoren op een manshoge plint. Een korter volume aan de zijkant stak naar voren, over het ervoor gelegen plein. Deze uitbouw stond op pilaren zodat een route voor het grote volume langs eronderdoor voer. Hieronder bevond zich de ingang.
Binnen de hoek die de uitbouw met het hoofdgebouw maakte stond een hoge, vierkante toren.
Het eerste ontwerp voor stadhuis van Velsen kent eenzelfde opzet. Alleen zijn er nu twee extra uitbouwen aan de achterkant gemaakt, waardoor het een aan drie kanten omsloten binnenplaats krijgt. Ook is er nu een verhoogd bordes parallel tussen de hoofdvleugel en de ervoor lopende route. Langs die route kunnen auto’s nog steeds onder de uitbouw rijden en desgewenst voor de ingang stoppen.
De façade aan de kant van het plein bestaat uit een indeling van hoge ramen, die samen een nagenoeg geheel glazen wand maken. De burgemeester krijgt een eigen balkonnetje aan het plein.
Het grote verschil met zijn stadhuis in Velsen is, dat Dudok onvermoeibaar talloze ontwerpen heeft gemaakt voor het raadhuis in Hilversum, ook omdat dit raadhuis een paar keer een andere locatie kreeg toebedacht. Hij begon in 1915 zijn ontwerpen in de geest van Berlage, flirtte met de Amsterdamse Schoolstijl, nam iets van de toenmalige stijl van Frank Lloyd Wright mee en keek naar voorbeelden als het raadhuis van Stockholm en de Noord-Italiaanse stadhuizen uit de Renaissance. Ook na het uiteindelijke, door de gemeenteraad in 1924 goedgekeurde ontwerp, bleef hij kleine veranderingen aanbrengen.
Het uiteindelijke ontwerp voor Velsen stond al min of meer meteen vast en ook de plek waar het moest staan. Het is gebaseerd op een ontwerp uit 1933 voor een stadhuis van Den Haag dat Dudok maakte in het kader van een prijsvraag. Dit ontwerp had lang, recht volume met de kantoren op een manshoge plint. Een korter volume aan de zijkant stak naar voren, over het ervoor gelegen plein. Deze uitbouw stond op pilaren zodat een route voor het grote volume langs eronderdoor voer. Hieronder bevond zich de ingang.
Binnen de hoek die de uitbouw met het hoofdgebouw maakte stond een hoge, vierkante toren.
Het eerste ontwerp voor stadhuis van Velsen kent eenzelfde opzet. Alleen zijn er nu twee extra uitbouwen aan de achterkant gemaakt, waardoor het een aan drie kanten omsloten binnenplaats krijgt. Ook is er nu een verhoogd bordes parallel tussen de hoofdvleugel en de ervoor lopende route. Langs die route kunnen auto’s nog steeds onder de uitbouw rijden en desgewenst voor de ingang stoppen.
De façade aan de kant van het plein bestaat uit een indeling van hoge ramen, die samen een nagenoeg geheel glazen wand maken. De burgemeester krijgt een eigen balkonnetje aan het plein.
Het ontwerp voor het stadhuis kan niet los gezien worden van de directe omgeving die Dudok ervoor had bedacht. Op een ontwerp van het Plein 1945 uit …… is dit eerste ontwerp voor het stadhuis en zijn omgeving goed te zien. Tegenover het raadhuis gaf Dudok een plaats aan een hotel en een schouwburg met toneeltoren. Tussen hotel en theater is een brug met aan weerszijden raampartijen over de Zeeweg. Binnen de brug kon de foyer komen waarvan zowel het hotel als van het theater gebruik zou kunnen maken. Zo’n glazen brug, maar dan over drie verdiepingen zou Dudok een paar jaar later voor zijn ontwerp voor het kantoorgebouw van de Hoogovens gebruiken. De rest van de bebouwing is uniform en als straatwand ontworpen: lange lijnen, schuine daken, aaneengesloten linten, en lager dan de belangrijke openbare gebouwen als stadhuis of theater/hotel. Alleen hoekpanden en het pand aan het begin van de Lange Nieuwstraat waren iets hoger.
De De Noostraat ligt in het verlengde van het verhoogde bordes. De rechthoekigheid van het ontwerp wordt geaccentueerd door de ruitjesindeling in de bestrating van het plein en het bordes en de geometrische boombeplanting. Hoe de indeling van de open ruimte aan de andere kant, de noordkant van het stadhuis eruit zou hebben gezien is niet duidelijk. Het lijkt wel of daar iets uitgegumd is.
De De Noostraat ligt in het verlengde van het verhoogde bordes. De rechthoekigheid van het ontwerp wordt geaccentueerd door de ruitjesindeling in de bestrating van het plein en het bordes en de geometrische boombeplanting. Hoe de indeling van de open ruimte aan de andere kant, de noordkant van het stadhuis eruit zou hebben gezien is niet duidelijk. Het lijkt wel of daar iets uitgegumd is.
Het is bekend dat Dudok zich voor het ontwerp van Plein 1945 liet inspireren door het San Marcoplein in Venetië. Ook dat is een door galerijen omlijst plein met daaraan het Dogenpaleis. Ook hier een vierkante toren met puntdak, die hier niet aan het Dogenpaleis staat, maar los aan een kant van het plein. Wie in Venetië vanaf de belangrijkste entree naar het plein loopt, - en dat is in deze stad, vanaf de kade waar de gondels aanleggen - kijkt ook voorlangs het Dogenpaleis.
Voor wie het niet gewend is, is het een beetje raar om een plein te uit een andere land, ontworpen door in een andere tijd zo te kopiëren. Voor Dudok was dat niet. Een van de boeken waaruit hij veel stedebouwkundige lessen heeft getrokken is Städtebau door de Oostenrijker Camillo Sitte uit 1904. Daarin staan talloze voorbeelden hoe je openbare, belangrijke gebouwen het best kunt situeren op een plein. Sitte wilde aan de hand van Duitse, Oostenrijke en Italiaanse steden (ook Venetië) hoe je het beste pleinen kunt ontwerpen. Pleinen zijn als kamers in de stad. Ze moeten min of meer afgesloten zijn. Aan die pleinen staan de belangrijkste openbare gebouwen. Het eerste plaatje hier linksboven is een tekening uit dat boek. De foto middenin is van de huidige situatie vanuit de lucht, de foto rechts Plein 45 in IJmuiden.
Voor wie het niet gewend is, is het een beetje raar om een plein te uit een andere land, ontworpen door in een andere tijd zo te kopiëren. Voor Dudok was dat niet. Een van de boeken waaruit hij veel stedebouwkundige lessen heeft getrokken is Städtebau door de Oostenrijker Camillo Sitte uit 1904. Daarin staan talloze voorbeelden hoe je openbare, belangrijke gebouwen het best kunt situeren op een plein. Sitte wilde aan de hand van Duitse, Oostenrijke en Italiaanse steden (ook Venetië) hoe je het beste pleinen kunt ontwerpen. Pleinen zijn als kamers in de stad. Ze moeten min of meer afgesloten zijn. Aan die pleinen staan de belangrijkste openbare gebouwen. Het eerste plaatje hier linksboven is een tekening uit dat boek. De foto middenin is van de huidige situatie vanuit de lucht, de foto rechts Plein 45 in IJmuiden.
Het eerste ontwerp voor zijn stadhuis en het plein ervoor heeft Dudok aangepast. Het stadhuis kreeg er aan de noordzijde een vleugel bij. Waarschijnlijk moest er meer kantooruimte komen voor het naoorlogse groeiende ambtenarenapparaat. Voor zo’n aanpassing van zijn eerste ontwerp had Dudok alle tijd. Tijdens de Wederopbouw was lagen de prioriteiten bij het herstellen van de tijdens de oorlog beschadigde infrastructuur, het weer opzetten van industrie en het bestrijden van de woningnood (‘Volksvijand nummer 1’). Openbare gebouwen moesten wachten. Tot de opening van het nieuwe stadhuis werkten de gemeenteambtenaren op elkaar gezeten in het oude stadhuis en in noodgebouwen in Velsen-Zuid.
De toevoeging van de noordvleugel sluit de binnenplaats met een vierde zijde helemaal af. Hierdoor onstaat er rechthoekige binnenplaats, iets waar Dudok eerder mee van doen had gehad: in het raadhuis van Hilversum. Maar er was nog iets met die binnenplaats. Omdat eraan de ‘achterkant’ een vleugel bij kwam moest het raadhuis een stuk naar voren opschuiven. Het gevolg was dat wie het stadhuis naderde vanuit de De Noostraat alleen nog maar de westgevel zou zien. Door nu de zuidgevel iets schever te zetten, kon toch vanuit de De Noostraat over het bordes de zijkant van de raadszaal gezien worden.
De toevoeging van de noordvleugel sluit de binnenplaats met een vierde zijde helemaal af. Hierdoor onstaat er rechthoekige binnenplaats, iets waar Dudok eerder mee van doen had gehad: in het raadhuis van Hilversum. Maar er was nog iets met die binnenplaats. Omdat eraan de ‘achterkant’ een vleugel bij kwam moest het raadhuis een stuk naar voren opschuiven. Het gevolg was dat wie het stadhuis naderde vanuit de De Noostraat alleen nog maar de westgevel zou zien. Door nu de zuidgevel iets schever te zetten, kon toch vanuit de De Noostraat over het bordes de zijkant van de raadszaal gezien worden.
Probeert u het overigens niet. Aankomend verkeer wordt anno 2014 in het zicht gehinderd door de bomenrij in de middenberm van de De Noostraat. De raadzaal is vanaf de De Noostraat beter te zien in de achteruitkijkspiegel van wie IJmuiden aan de andere kant van de weg uitrijdt. Dudok had twee bomenrijden aan de kant van de weg ontworpen, waartussen het aankomende verkeer zijn stadhuis zou zien liggen. De bomenrij in het midden van de weg is niet zijn idee.
Dudok noemt de drie verschillende richtingen waarnaar zijn volume wijzen.: de raadzaal richting plein, de toren omhoog en de zuidvleugel omsluit het plein en vindt aansluiting bij de bebouwing van De Noostraat.
'Robuust' noemde de burgemeester van Velsen het gemeentehuis op 26 maart 2014. Een kwalificatie die voorheen nooit gehoord is. Hij deed zijn uitspraak tijdens de officiële heropening nadat asbest uit het gemeentehuis was geruimd.
