'IJmuiden en de Bende van Dudok'
Op woensdagavond 11 oktober 2017 is er de jaarlijkse Stadslezing in de Burgerzaal van het gemeentehuis in Velsen. Dit keer gaat het over de nalatenschap van Dudok in IJmuiden, onder de titel ‘IJmuiden en de Bende van Dudok’. Maar niet alleen over Dudok, ook over het duo Van Tijen en Maaskant met wie Dudok de grote stedebouwkundige lijnen uitzette voor de naoorlogse gemeente Velsen. Herman van Bergeijk, architectuurhistoricus, gaat vertellen over het wederopbouwplan, en Jacques Warmerdam, als ruimtelijk ontwerper werkzaam bij de gemeente Velsen, over hoe er tegenwoordig met het plan van Dudok en Van Tijen-Maaskant wordt omgegaan. Wie de lezing bij wil wonen moet daarvoor de gemeente benaderen.
We weten natuurlijk nog niet waar de sprekers het over gaan hebben, maar we geven alvast een aftrap over de specifieke plekken in de gemeente die misschien aan bod komen. Sommige plekken getuigen nog van het oorspronkelijke plan, andere weer helemaal niet en weer andere staan onder druk om veranderd te worden.
We weten natuurlijk nog niet waar de sprekers het over gaan hebben, maar we geven alvast een aftrap over de specifieke plekken in de gemeente die misschien aan bod komen. Sommige plekken getuigen nog van het oorspronkelijke plan, andere weer helemaal niet en weer andere staan onder druk om veranderd te worden.
1. De open gaten aan de Lange Nieuwstraat
Wat een aaneengesloten bebouwing langs de Lange Nieuwstraat had moeten zijn, kent anno 2017 wel bijzonder veel gaten. Een complete huizenrij is weggevaagd zonder dat daar nog iets voor in de plaats is gekomen. Ook de zuidkant van het Marktplein, waar voorheen een gebouw met het postkantoor, de ANWB en radio Scheveningen stond, vraagt om nieuwe bebouwing. Verderop is er nog steeds de open zuidkant van Plein 1945, waar Dudok ooit een schouwburg en een hotel had bedoeld.
De Lange Nieuwstraat zou volgens Dudok een echte stadsstraat worden. Het industriële verkeer werd omgeleid langs de Kanaaldijk, het meer recreatieve verkeer langs de Heerenduinenweg. De Lange Nieuwstraat zou binnen de bebouwde kom alle belangrijke punten met elkaar in verbinding brengen, zoals het Plein 1945 en het Marktplein en de belangrijkste gebouw. De Lange Nieuwstraat zou aan weerszijden portiekwoningen krijgen die hoger waren dan de eengezinswoningen in de buurtjes erachter. Op drie plaatsen wordt de straat onderbroken door bebouwing die nog even hoger was dan de portiekwoningen en die een stap vooruit zette zodat er een vernauwing van de straat zou komen. Die vernauwingen in de straat moest de wind tegenhouden.
Wie van Plein 45 naar de rotonde fietst moet ook als het windstil is steviger trappen. De rotonde ligt namelijk meters hoger dan het Plein 45.
Bij zijn ontwerp van de Lange Nieuwstraat had Dudok de Rue de Rivoli in zijn achterhoofd. Deze straat die dwars door Parijs loopt, verbindt ook belangrijke pleinen en gebouwen, is ook een doorgaande straat en wordt gekenmerkt door aan weerszijden hoge bebouwing. Ook een echte stadsstraat dus.
De Lange Nieuwstraat zou volgens Dudok een echte stadsstraat worden. Het industriële verkeer werd omgeleid langs de Kanaaldijk, het meer recreatieve verkeer langs de Heerenduinenweg. De Lange Nieuwstraat zou binnen de bebouwde kom alle belangrijke punten met elkaar in verbinding brengen, zoals het Plein 1945 en het Marktplein en de belangrijkste gebouw. De Lange Nieuwstraat zou aan weerszijden portiekwoningen krijgen die hoger waren dan de eengezinswoningen in de buurtjes erachter. Op drie plaatsen wordt de straat onderbroken door bebouwing die nog even hoger was dan de portiekwoningen en die een stap vooruit zette zodat er een vernauwing van de straat zou komen. Die vernauwingen in de straat moest de wind tegenhouden.
Wie van Plein 45 naar de rotonde fietst moet ook als het windstil is steviger trappen. De rotonde ligt namelijk meters hoger dan het Plein 45.
Bij zijn ontwerp van de Lange Nieuwstraat had Dudok de Rue de Rivoli in zijn achterhoofd. Deze straat die dwars door Parijs loopt, verbindt ook belangrijke pleinen en gebouwen, is ook een doorgaande straat en wordt gekenmerkt door aan weerszijden hoge bebouwing. Ook een echte stadsstraat dus.
2. Het 'circusveldje' aan de Hagelingerweg
Zowel Dudok als Van Tijen gruwde van lintbebouwing. De kernen binnen de gemeente Velsen zouden van elkaar gescheiden moeten worden en blijven met onbebouwd land. Nu Velsen, Driehuis, Santpoort-Noord en Santpoort-Zuid één ononderbroken bebouwd gebied dreigen te worden, houdt het zgn. circusveldje tussen Santpoort-Noord en Driehuis nog moedig stand. Van hieruit is het nog steeds mogelijk het duinengebied te zien. Behalve als er tijdens de verkiezingstijd een houten stellage met affiches staat.
Het circuslandje staat voor al die groene terreinen, sportvelden en volkstuintjes die in Velsen tussen de woonkernen liggen en die onder druk staan. We weten het maar al te goed, maar één keer hoeft iemand te besluiten om er wat te gaan bouwen en het is voor altijd verloren. We kunnen allemaal wel iets verzinnen om er te bouwen, maar laten we dat alsjeblieft niet doen. Bouw eerst maar die gaten langs de Lange Nieuwstraat vol.
Het circuslandje staat voor al die groene terreinen, sportvelden en volkstuintjes die in Velsen tussen de woonkernen liggen en die onder druk staan. We weten het maar al te goed, maar één keer hoeft iemand te besluiten om er wat te gaan bouwen en het is voor altijd verloren. We kunnen allemaal wel iets verzinnen om er te bouwen, maar laten we dat alsjeblieft niet doen. Bouw eerst maar die gaten langs de Lange Nieuwstraat vol.
3. Woningbouw in Velsen-Noord
Velsen-Noord was een lievelingsproject van Van Tijen. Het was een plek waar als eerste snel gebouwd moest worden en waar - anders dan elders in de gemeente - geen rekening gehouden hoefde te worden met de zeewind. De woonkern Velsen Noord - bedoeld voor de arbeiders voor de nabijgelegen Hoogovens - is zorgvuldig ontworpen. Er was uitgerekend hoeveel winkelruimte er moest komen en welke voorzieningen.
Speciaal is het wijkje tussen de Heirweg, Wijkeroogstraat en de Meerweidenlaan. Daar ligt binnen elk huizenblok een weids open grasveld. Nog steeds zijn de meeste binnenterreinen onbebouwd en bieden ze een ongekend uitzicht vanuit de 'achterkant' van de huizen. Het architectenbureau Holt en Bijvoet tekende ervoor.
Het wijkje staat voor veel naoorlogse wijkjes in de gemeente Velsen die met weinig geld, maar met veel aandacht en liefde gemaakt zijn.
Speciaal is het wijkje tussen de Heirweg, Wijkeroogstraat en de Meerweidenlaan. Daar ligt binnen elk huizenblok een weids open grasveld. Nog steeds zijn de meeste binnenterreinen onbebouwd en bieden ze een ongekend uitzicht vanuit de 'achterkant' van de huizen. Het architectenbureau Holt en Bijvoet tekende ervoor.
Het wijkje staat voor veel naoorlogse wijkjes in de gemeente Velsen die met weinig geld, maar met veel aandacht en liefde gemaakt zijn.
4. Zandershof
Wat Dudok met de Lange Nieuwstraat had bedoeld heeft architect Ruijssenaars laten zien met zijn woningproject Zandershof, vlak bij de Lange Nieuwstraat. Zet aan weerszijden van een straat twee hoge en naar elkaar toe geschoven 'poortgebouwen' en de wind blijft er binnen weg. Ruijssenaars heeft veel gebouwd in Nederland, ook in het Hilversum van Dudok, maar zijn project in IJmuiden is van een zeldzame klasse. En het werkt: wie bebouwing aan weerszijden hoog en met een smallere doorgang maakt, schept daartussen luwte, zonder de rechtlijnigheid van de straat ertussendoor aan te tasten. Dudok had op drie punten aan de Lange Nieuwstraat soortgelijke bebouwing gepland. Die zijn niet allemaal uit de verf gekomen.
5. De Moskee
Dudok ontwierp een brede groenstrook vanaf de rotonde aan het einde van de Lange Nieuwstraat richting Heerenduinen enerzijds en richting Noordzeekanaal anderzijds. Deze buffer tussen IJmuiden Centrum en IJmuiden West moest aan beide kanten vrij zicht bieden. Aan de rand van de groenstrook mochten, tussen het groen, belangrijke gebouwen staan (dus geen woningbouw). Het cultureel centrum dat er ooit stond, staat er niet meer. En ook de Bethelkerk is afgebroken. Midden in de zichtlijn richting Noordzeekanaal staat een supermarkt en is er nieuwe woningbouw gekomen. Maar dan is er gelukkig nog de moskee, een ontwerp van Siem Schaafsma. Precies op een plek die ervoor gemaakt is: een bijzonder gebouw in de groenstrook die ervoor ontworpen is.
6. De Komeet
Tja, wat moeten we hier nu over schrijven? O ja, het uitzicht van bovenaf is erg leuk.
7. De De Noostraat
Dé toegangsweg naar IJmuiden. Met aan het eind het stadhuis. Maar het zicht daarop was niet altijd te zien door de bomen in de middenberm.
De De Noostraat lijkt gered voor IJmuiden. Na talloze plannen blijven de woningen op hun plaats aaneengesloten langs de rechte rooilijn. Alleen worden de woningblokken gestript en binnen de muren opnieuw ingedeeld.
De De Noostraat lijkt gered voor IJmuiden. Na talloze plannen blijven de woningen op hun plaats aaneengesloten langs de rechte rooilijn. Alleen worden de woningblokken gestript en binnen de muren opnieuw ingedeeld.
8. Oud-IJmuiden
Het oudste gedeelte van IJmuiden: de driehoek tussen de sluizen en de haven en het spoortraject. Het meest gemangelde stukje IJmuiden ook. Door Dudok en Van Tijen aanvankelijk in zijn geheel als industrie gebied aangewezen. Later werd de grens bij de Keizer Wilhelmstraat getrokken. Daarna nog jaren lang 'Het Wilde Westen' van IJmuiden. Nu met gloednieuwe gevarieerde woningbouw voor wie tussen de bedrijvigheid wil wonen.
9. De Heerenduinen
Wauw, wat een groot en ongerept natuurgebied! Pal naast de Randstad. Niet ver van het Noordzeekanaal en de Hoogovens. En uitgerekend op een plek waar de duinen erg breed zijn in Holland. Dudok en Van Tijen hebben zich er sterk voor gemaakt dat er niet gebouwd mocht worden ten zuiden van de Heerenduinweg. Geen resorts, geen villawijken, geen hutjes op de hei. Behalve natuurlijk begraafplaats Duinhof. En, o ja, een tennisbaan. En is er bij het zwembad Heerenduinen niet veel bijgekomen inclusief een in het oog lopende parkeerplaats? Maar nu moet het echt stoppen.
Die Heerenduinweg is overigens een van de mooiste wegen van Nederland. Bochten naar links en rechts. Duinen omhoog en omlaag. Met op elk baanvlak weer een ander uitzicht.
Die Heerenduinweg is overigens een van de mooiste wegen van Nederland. Bochten naar links en rechts. Duinen omhoog en omlaag. Met op elk baanvlak weer een ander uitzicht.
10. De buurtjes vlak achter de Lange Nieuwstraat en de De Noostraat
Vlak achter de drukke doorgaande wegen van Lange Nieuwstraat en de De Noostraat liggen de bijna dorpse buurtjes van de wederopbouw. Onbekend terrein voor wie alleen maar schoenen komt kopen in IJmuiden of er snel doorheen gaat op weg naar zee en de visrestaurants aan de haven. Hier zijn generaties kinderen opgegroeid in de luwte van het verkeer. De laagbouw wordt er omringd door hoogbouw die de wind uit de buurt moest houden. Het zijn niet de meeste luxe woningen in de zuinige wederopbouwjaren. Maar altijd met speelse hoeken, poortjes, bejaardenwoningen, winkels op een straathoek, schuurtjes en overal - minieme - plantsoentjes.